Deo bedema u kome su otkriveni ostaci rimskog kastruma
Nakon što su porazili Skordisce (Kelte) i uništili njihov Singidunum, koji se nalazio između današnje Višnjice i Velikog sela, rimljani su osnovali svoj antički Singidunum juznije na brdu iznad ušća Save i Dunava, na kojem se danas nalazi uži deo Beograda. Za vreme Hadrijana (117-138) Singidunum dobija status muncipija – naselja sa ograničenom gradskom upravom, a kasnije i status kolonije – sa potpunim rimskim građanskim pravima između 211.i 287.god. U njemu je čitav svoj zivot boravila IV legija Flavije. U današnjem Zemunu (Taurunum) bila je komanda rimske podunavske flotile.
Nakon sloma kod Delfa, gde Kelti u ratu sa Grcima izgubiše svog vođu Brenea, Keltska imperija po zapisima Pausnija I Justina raspade se na tri dela. Jedan deo pobeže u Aziju , drugi deo u Trakiju, a treći se vrati istim putem odakle su i došli i naseliše se na ušću Save u Dunav, nazivajuci sebe Skodorscima. Nakon bratoubilačkog rata u kom Skordorsci uništiše Taurince i njihov Taurunum, izgradiše svoj veliki Singidunum kod danasnje Višnjice (Gavela,1955:17). 83 god. p.n.e. Lucije Scipion potuče Skordiske sa Balkana, a sam Gaj Cezar krenu na Galiju (Paunović,1968:47). Iako su Rimljani osvojili ovaj deo teritorije (Meziju), on ostaje van njihove kontrole sve do dolaska Oktavijana Avgusta, nećaka Julija Cezara, koji stabilizuje ovaj region. Rimljani na prostoru današnjeg užeg centra Beograda podižu svoj anticki Singidunum. Još za vreme vladavine Oktavijana Avgusta Singidunum, posle Sirmijuma, postaje najjači vojni centar. Vespazijan 85 god.p.n.e. smešta u Singidunum IV legiju Flavije i Singidunum postaje glavni invazioni centar. Vespanzijan sa glavninom druge dunavske armije, koja je bila sastavljena od više legija, kreće na dalja osvajanja.
U toku razvitka Singidunum za vreme Hadrijana (117-138) postaje muncipija ili naselje sa organičenom gradskom upravom, a početakom III veka Singidunum doseže rang kolonije ili grada sa potpunim rimskim pravima (Paunović,1968:50). Vojni logor bio je okružen jakim bedemima, kastrum je bio četvrtastog oblika i sastajao se iz pretoriuma i vojničkih stanova. U sredini je bio prostor za vežbanje ratnih veština. Logor je bio obilno snadbeven oružijem i ratnim spravama, među kojima su bili i najmoderniji karablasti i katapulti.
Uz vojni logor kao pokretač razvilo se i civilno naselje, nazvano Kanabe. U njemu su uglavnom stanovali isluženi vojnici, trgovci, zanatlije i svi oni kojima je život bio vezan za vojsku. Ova varoš proširila se vrlo brzo duž Save i Dunava, da bi se oba dela spojila novim delom, koji se širio iza Kalemegdana. Tako okružiše kastrum, čije velike zidine nastaviše da dominiraju nad Savom i Dunavom, a sad i Kanabom. Kanabe, kao i sam kastrum, dobija dve glavne ulice. Cardo Principale se prostirala od kastruma preko Kalemegdana današnjom Vasinom ulicom, da bi se završila duž Bulevara Revolucije prolazeći pokraj nekropole. Druga ulica Cardo decumans povezivala je savski sa dunavskim delom grada. Ove dve ulice ukrštale su se kod današnje Narodne banke u današnjoj Ulici kralja Petra, gde se nalazio forum. Tu je takođe bio i amfiteatar, bazilika i ostale javne građevine. Inače, patricijski deo grada se nalazio kod današnje Saborne crkve, na čijem mestu se uzdizao Jupiterov hram, palata komadanta legije i javno kupatilo „Terma“ (Paunović,1986:59). Današnja Ulica kralja Petra bila je i ondašnja glavna trgovačka ulica, u kojoj su bile smeštene trgovačke i zanatske radnje prema vrsti proizvoda. Šarenila od istaknutih firmi bilo je i onda, a kupce je mamila izložena roba u tezgama okrenutim prema ulicama, tako da su kupci mogli da priđu i da je pregledaju. Rimske kuće su bile lepe i pune svetla. U životu Rimljana terme su igrale značajnu ulogu , a to je pogotovu bilo izraženo za vreme Hadrijana, kada je u Singidunumu bilo sagrađeno najviše velikih javnih građevina. Za siromašnije građane postojale su javne terme, kojih je u Singidunumu bilo više, a za jednu se zna da se nalazila na prostoru današnje Saborne crkve i Francuske ambasade . Prema sačuvanim podacima, ulaznice za terme su bile jeftine, tako da je i najsiromašnije stanovništvo moglo da ih koristi. Javne terme su imale sve duple prostorije: jedne za muškarce, druge za žene. (Paunović,1986:60-61).
Privredni život u Singidunumu se delio na tri dela. Prvi deo je svakako bio zasnovan na lokalnoj produkciji. Kao najznačajniji deo lokalne produkcije, pa i same privrede Singidunuma, bila je poljoprivreda sa stočarstvom , lovom i ribolovom. Veterani su posle otpusta dobijali u trajni posed obradivu zemlju, tako da je u korist IV legije Flavije bio eksploatisan dobar deo najplodnije zemlje. Zemljoradnja je bila zastupljena i u seoskim naseljima na široj teritoriji grada. Značajna pažnja je posvećena i vinogradarstvu. Zanatske delatnosti su prikazane kroz građevinske, grnčarske, kamenorezačke i ciglarske proizvode. Za građevinski i kamenorezački zanat korišćen je kamen sa Tašmajdana. Za sve spomenike koji su izgrađeni od tog kamena možemo da kažemo da su proizvod domaćih radionica. Ciglana je izrađivala opeke sa žigom IV legije Flavije. Ove cigle su nalažene i van teritorije Singidunuma. Grnčarski proizvodi i ostala sitnija zanatstva prikazani su brojnim proizvodima lokalnih majstora. Drugi deo privrede grada, zahvaljujući njegovom geogrfskom položaju, svakako je predstavljao tranzit, pošto se Singidunum nalazio na raskršću nekoliko važnih saobraćajnica. Kroz Singidunum je prolazio vojni i trgovački put koji je spajao Italiju i Zapad sa Malom Azijom i Istokom. Sav promet ovim putem morao je da ide preko Singidunuma , gde se nalazio most preko Save. Carinska stanica Confluentes, na zemunskoj strani, nalazila se granica dveju provincija. Ova stanica je kontrolisala plovidbu . Tu se verovatno naplaćivala i taksa za prelaz preko mosta. Treći osnovni prihod Singidunuma je svakako bio u vojničkim platama. Mnoge generacije vojnika doprinosile su izgradnji Singidunuma . Vojska je pored plata donosila sa vojnih pohoda i ratni plen. U Singidunumu su veterani unapređivali privredu i zauzimali važne uloge u privredi i gradskoj upravi . Da bi bolje shvatili koliki su prihodi bili govore nam i natpisi na pronađenim pločama. Tako znamo da je jedan veteran podigao termu u čast svoje zene. Jedan vojnik IV legije Flavije podigao je hram boginji Hekati. Ovakvih i sličnih primera ima više. Prema procenama V.Kondića Singidunum je do kraja III veka imao posadu od 5000 vojnika. Kasnije se broj vojnika smanjivao, pa se procenju je da je početkom IV veka bilo oko 2000 ljudi. Godišnja plata običnog legionara u vreme od Avgusta do Domicijana iznosila je 225 denara, a u vreme Karakale čak 750 denara. Iz navedenih podataka ispada da je vojska u Singidunumu kao ukupnu prosečnu godišnju sumu primala oko 1.125.000 denara u I veku dok je u III veku dostizala sumu od 3.750.000 denara. Ako se ovome dodaju plen, povremeni pokloni u novcu i novac dobijen nakon odsluženja vojnog roka, jasno je da je vojska bila snažan ekonomski potencijal Singidunuma (Zotović,1995:42-43).
Na prostoru Singidunuma o religioznom životu saznajemo preko epigrafskih i ikonografskih spomenika. Posvetu čine nadgrobni spomenici posvećeni bogovima Manama. Uglavnom su glasili Dis Manibus, a ređe Dis Manibus scarum ili Dis Manibus infernis. Oni ne pružaju nikakve podatke o kultu mrtvih, već samo predstavljaju uobičajne posvete koje su prihvaćene u ovom delu Carstva. Na drugom mestu po brojnosti dolaze zaveti posvećeni Jupiteru. Posveta je glasila Juppiter optimus maximus. Jasno se vidi da je reč o zvaničnom kultu Kapitolskog Jupitera. Tvorci ovih spomenika su uglavnom bili vojna lica. Pored ovih postoje zaveti sa posvetama Juppiter optimus maximus Peternus. Nekoliko ovakvih spomenkia je pronađeno u Singidunumu, Naisu, Gornjoj Meziji i Donjoj Panoniji, što pokazuje da je Paternus bilo lokalno božanstvo koje je idetifikovano sa rimskim Jupiterom. Sa Avale potiče usamljeni zavet boginji Orciji i on predstavlja interpretaciju neke htonske boginje. Pod ovim imenom se sreće samo u Singidunumu. Sudeći prema imenu dedikanata, može se reći da se radi o keltskoj boginji koja je nakon romanizacije shvaćena kao zenski korleat boginje Orkusa. Na teritoriji Srbije poznato je nekoliko spomenika koji su posvećeni Hekati. Među njima značajno mesto zauzima arhitravna greda pronađena u Beogradu. Ona nam govori o tome da je u prvoj polovini III veka postojala neka kapela ili svetilište u kome su se okupljali hekatini vernici iz Singidunuma. Beograd je ovim spomenikom predstavljao najseverozapadniju tačku ovog kulta u oblasti istočnobalkanskih provincija. Od orijentalnih kultova u Singidunumu su posvedočili samo kult persijskog boga Mitre ili Podunavskih konjanika. Zavet upućen Heronu svedoči da je u Singidunumu postojalo jedno udruženje kojim je upravljao Pater. U Beogradu je pronađen samo jedan oltar posvećen Silvanu. Na tom spomeniku Silvan ima epitet Silvestra cime je označena njegova izvorna funkcija . U ovom izvornom obliku on je poštovan jedino u balkanskim oblastima. Ostali zaveti posvećeni Nemezi, Liberu, Liberi, Majci zemlji, zatim cipus sa ilustracijom žrtvenika svečanosti , kao i dobro poznavanje Herkulove ikonografije govore nam o tome da su stanovnici Singidunuma bili svestraniji po pitanju religije nego sto je to dokumentovano spomenicima. Romanizovano stanovnistvo Singidunuma je prihvatilo zvaničnu rimsku religiju , prihvatilo je neke orijentalne kultove, ali je pri tome očuvalo veru u svoje stare bogove prikrivene pod imenima rimskih bogova. Osim Hekatinog svetilišta pretpostavlja se postojanje još jednog hrama koji se nalazio u današnjoj Ulici kralja Petra. Epigrafski materijal pronađen na ovom mestu ukazuje na to da se tu nalazio hram boga Jupitera. Izgleda da je u tom hramu bio postavljen zavet Heronu(Zotović,1995:43-45).
Beograd je kao koncept predstavljao pravu riznicu materijalnih ostataka prošlosti, bez kojih nije moguće pratiti istorijski razvoj grada. Današnja beogradska tvrđava je od II pa do XVIII veka neprestano rušena i nadograđivana, tako da je tvrdjava evoluirala od Rimskog kastruma, preko vizantijskog, ugarskog i srpskog srednjovekovnog grada do turske i austrijske tvrđave. Značajne rezultate pružila su ispitivanju antičkog Singidunuma pod vođstvom V. Kondića, ali i brojna slučajna otkrića nastala za vreme kopanja temelja neke buduće zgrade. Na zapadnom delu donjeg grada, uz same obronke kalemegdanske stene, pronađeno je naselje zanatlija i trgovaca, takozvano kanabe, koje predstavlja poseban oblik urbane celine, formirano uz rimske logore. U toku višegodišnjih ispitivanja utvrđene su granice njegovog prostiranja i završeno je otkrivanje nađenih građevina.
U okviru ovog kompleksa malih dimenzija nalazili su se objekti raznovrsnih funkcija. Sakaralnom delu pripadaju hramovi , od kojih je jedan, uklesan u stenu, bio posvećen bogu Mitri. U drugom delu su se nalazile radionice, u kojima se proizvodila keramika i oružje. Kanaba Singidunuma je trajala u periodu od II do IV veka, tj. do prvih prodora germanskih plemena. Nemirna vremena seoba naroda donela su razaranja i požare. Na prostoru Beograda slučajnim otkrićima smo došli do sledećeg: na Bulevaru Revolucije broj 28-32, otkopan je jedan kostur, pored kojeg je nađen fragmentovani žižak. Drugih predmeta nije bilo. Na prostoru između ulica Braće Jugović i Simine, na mestu stare Glavnjače, prilikom kopanja za zgradu hemijskog instituta, po celoj površini gradilišta, nađeno je mnogo ostataka rimske kulture. Osim ovoga, bilo je nešto manje ostataka turskog materijala. Slojevi su bili ispreturani, ali nađeni materijal ne može se tačno fiksirati, jer je tokom vremena to mesto više puta prekopavano. No i pored toga, na pojedinim mestima ipak se može izdovjiti više slojeva. Kao najstariji sloj smatramo sloj rimskih grobova u obliku bunara, a zatim sloj kuća, što se moglo konstatovati na osnovu ostataka zidova i podova, koji su se nalazili odmah iza njih. Grobovi u obliku bunara konstatovani su na osam mesta. Pojedini grobovi uništeni su kasnije, izgradnjom temelja. Oblik grobova je bio okrugao, dubina se kretala do 6 metara, a širina do 1,20 metara. Grobne jame bile su pune pepela i ugljena, pomešane sa mnogo fragmenata keramike, stakla, govžđa i ostataka spaljenih kostiju pokojnika i raznih životinja. Bilo je i finije rimske keramike „terra sigilate“, no ona nije imala nekih karakterističnih osobina. U grobu br.2 pronađen je jedan fragmentovani žižak sa utisnutim žigom „CASSI“. U Dobračinoj br. 22-24 prilikom rada na kopanju temelja u ispreturanim slojevima, nađeno je turskog i rimskog materijala.
Fragmenti obične rimskekeramike bili su izmešani sa ostacima ljudskih kostiju i komadima rimskih opeka. Verovatno da se tu nalazilo rimsko groblje koje je ranije uništeno, te ga danas nalazimo u šutu. U Ulici kralja Petra, niže Narodne banke, u toku 1954. godine izvodili su se veliki temeljni radovi i tom prilikom su otkopana dva rimska votivna spomenika, od kojih je jedan oštećen, tako da se ne može pročitati jedan deo natpisa. Prvi spomenik rađen je od tašmajdanskog poroznog kamena čije su razmere: visina 99 cm, širina 39 cm i dužina 46 cm. (Slika sa *) Natpis glasi: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) CILICES PRO SALUTE DDD NNN (domini nostri tres) PO.......A ....RONES ...EXPRO ET PRISCO COS (consules). Druga ara rađena je od čvršćeg kamena. Njena razmere su: visina 60 cm, širina 27 cm, a dužina 20 cm. Na njoj natpis glasi: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) PASTVAR . . . . NVSEXV . . .POS VIT. Osim navedenih žrtvenika na ovom mestu nađeno je dosta rimske keramike, jedan kameni mlin, jedna plinta četvrtastog oblika iz koje se verovatno dizao stub ili stubac. Na mestu gde je nađen prvi žrtvenik bilo je dosta bronzanog novca , no nažalost ni jedan komad se nije mogao pročitati (Todorović Birtašević 1955: 33-36). Naletima Huna 441. godine nisu mogli da odole ni jaki bedemi Gornjeg grada. U ruševinama Gornjeg i Donjeg rimskog grada, u jakim slojevima gareži pronađeni su predmeti koji su pripadali novim osvajačima podunavlja, kao što su: Huni, Gepidi, Istočni Goti i Avari (Bajanović Xadzi-Pešić,1974:92).
Možemo da zaključimo da se Singidunum razvio od keltskog naselja do rimskog carskog grada prvenstveno zbog svoje geografske pozicije. Uvek je bio plen raznih naroda, pa i samih rimljana koji ga preuzeše od kelta i napraviše grad kakav nije postojao na ovim prostorima. Ovaj razvijeni grad imao je jaku privredu i razvijenu infrakstruturu, lukave vernike . U njemu su boravili carevi poput Domicijana i Konstancija i bio je rodno mesto
Cara Jovijana. Bio je dom IV legije Flavije, a jedno vreme je u njemu boravila i druga podunavska armija, ali svemu što je lepo dođe kraj, pa tako i ovom rimskom gradu, kojeg uništiše Huni 441. Godine. Danas nam o njemu govore razni spisi antičkih pisaca, ali i arheološka nalazišta na čitavom područiju Beograda.
Napisao: Stankovič Stefan
Literatura
1.Bajović Hadzi-Pešić M, 1974, Beogradski grad u svetlu novih arheološkoih rezultata. Velika arheološka nalazišta u Srbiji (ur. D, Vučenov) Kolarčev narodni univerzitet, str. 90-96
2.Birtašević M, 1955. Praistorijski I Antički Singidunum. Godišnjak muzeja grada
Beograda,II:31
3.Gavela B, 1955. Praistorijski I Antički Singidunum. Godišnjak muzeja grada Beograda,II:9
4.Paunović M, (1968) Beograd večiti grad, Beograd: N.U.”Svetozar Marković”
5.Todorović J, 1955. Praistorijski I Antički Singidunum. Godišnjak muzeja grada Beograda,II:31
Nakon sloma kod Delfa, gde Kelti u ratu sa Grcima izgubiše svog vođu Brenea, Keltska imperija po zapisima Pausnija I Justina raspade se na tri dela. Jedan deo pobeže u Aziju , drugi deo u Trakiju, a treći se vrati istim putem odakle su i došli i naseliše se na ušću Save u Dunav, nazivajuci sebe Skodorscima. Nakon bratoubilačkog rata u kom Skordorsci uništiše Taurince i njihov Taurunum, izgradiše svoj veliki Singidunum kod danasnje Višnjice (Gavela,1955:17). 83 god. p.n.e. Lucije Scipion potuče Skordiske sa Balkana, a sam Gaj Cezar krenu na Galiju (Paunović,1968:47). Iako su Rimljani osvojili ovaj deo teritorije (Meziju), on ostaje van njihove kontrole sve do dolaska Oktavijana Avgusta, nećaka Julija Cezara, koji stabilizuje ovaj region. Rimljani na prostoru današnjeg užeg centra Beograda podižu svoj anticki Singidunum. Još za vreme vladavine Oktavijana Avgusta Singidunum, posle Sirmijuma, postaje najjači vojni centar. Vespazijan 85 god.p.n.e. smešta u Singidunum IV legiju Flavije i Singidunum postaje glavni invazioni centar. Vespanzijan sa glavninom druge dunavske armije, koja je bila sastavljena od više legija, kreće na dalja osvajanja.
U toku razvitka Singidunum za vreme Hadrijana (117-138) postaje muncipija ili naselje sa organičenom gradskom upravom, a početakom III veka Singidunum doseže rang kolonije ili grada sa potpunim rimskim pravima (Paunović,1968:50). Vojni logor bio je okružen jakim bedemima, kastrum je bio četvrtastog oblika i sastajao se iz pretoriuma i vojničkih stanova. U sredini je bio prostor za vežbanje ratnih veština. Logor je bio obilno snadbeven oružijem i ratnim spravama, među kojima su bili i najmoderniji karablasti i katapulti.
Uz vojni logor kao pokretač razvilo se i civilno naselje, nazvano Kanabe. U njemu su uglavnom stanovali isluženi vojnici, trgovci, zanatlije i svi oni kojima je život bio vezan za vojsku. Ova varoš proširila se vrlo brzo duž Save i Dunava, da bi se oba dela spojila novim delom, koji se širio iza Kalemegdana. Tako okružiše kastrum, čije velike zidine nastaviše da dominiraju nad Savom i Dunavom, a sad i Kanabom. Kanabe, kao i sam kastrum, dobija dve glavne ulice. Cardo Principale se prostirala od kastruma preko Kalemegdana današnjom Vasinom ulicom, da bi se završila duž Bulevara Revolucije prolazeći pokraj nekropole. Druga ulica Cardo decumans povezivala je savski sa dunavskim delom grada. Ove dve ulice ukrštale su se kod današnje Narodne banke u današnjoj Ulici kralja Petra, gde se nalazio forum. Tu je takođe bio i amfiteatar, bazilika i ostale javne građevine. Inače, patricijski deo grada se nalazio kod današnje Saborne crkve, na čijem mestu se uzdizao Jupiterov hram, palata komadanta legije i javno kupatilo „Terma“ (Paunović,1986:59). Današnja Ulica kralja Petra bila je i ondašnja glavna trgovačka ulica, u kojoj su bile smeštene trgovačke i zanatske radnje prema vrsti proizvoda. Šarenila od istaknutih firmi bilo je i onda, a kupce je mamila izložena roba u tezgama okrenutim prema ulicama, tako da su kupci mogli da priđu i da je pregledaju. Rimske kuće su bile lepe i pune svetla. U životu Rimljana terme su igrale značajnu ulogu , a to je pogotovu bilo izraženo za vreme Hadrijana, kada je u Singidunumu bilo sagrađeno najviše velikih javnih građevina. Za siromašnije građane postojale su javne terme, kojih je u Singidunumu bilo više, a za jednu se zna da se nalazila na prostoru današnje Saborne crkve i Francuske ambasade . Prema sačuvanim podacima, ulaznice za terme su bile jeftine, tako da je i najsiromašnije stanovništvo moglo da ih koristi. Javne terme su imale sve duple prostorije: jedne za muškarce, druge za žene. (Paunović,1986:60-61).
Privredni život u Singidunumu se delio na tri dela. Prvi deo je svakako bio zasnovan na lokalnoj produkciji. Kao najznačajniji deo lokalne produkcije, pa i same privrede Singidunuma, bila je poljoprivreda sa stočarstvom , lovom i ribolovom. Veterani su posle otpusta dobijali u trajni posed obradivu zemlju, tako da je u korist IV legije Flavije bio eksploatisan dobar deo najplodnije zemlje. Zemljoradnja je bila zastupljena i u seoskim naseljima na široj teritoriji grada. Značajna pažnja je posvećena i vinogradarstvu. Zanatske delatnosti su prikazane kroz građevinske, grnčarske, kamenorezačke i ciglarske proizvode. Za građevinski i kamenorezački zanat korišćen je kamen sa Tašmajdana. Za sve spomenike koji su izgrađeni od tog kamena možemo da kažemo da su proizvod domaćih radionica. Ciglana je izrađivala opeke sa žigom IV legije Flavije. Ove cigle su nalažene i van teritorije Singidunuma. Grnčarski proizvodi i ostala sitnija zanatstva prikazani su brojnim proizvodima lokalnih majstora. Drugi deo privrede grada, zahvaljujući njegovom geogrfskom položaju, svakako je predstavljao tranzit, pošto se Singidunum nalazio na raskršću nekoliko važnih saobraćajnica. Kroz Singidunum je prolazio vojni i trgovački put koji je spajao Italiju i Zapad sa Malom Azijom i Istokom. Sav promet ovim putem morao je da ide preko Singidunuma , gde se nalazio most preko Save. Carinska stanica Confluentes, na zemunskoj strani, nalazila se granica dveju provincija. Ova stanica je kontrolisala plovidbu . Tu se verovatno naplaćivala i taksa za prelaz preko mosta. Treći osnovni prihod Singidunuma je svakako bio u vojničkim platama. Mnoge generacije vojnika doprinosile su izgradnji Singidunuma . Vojska je pored plata donosila sa vojnih pohoda i ratni plen. U Singidunumu su veterani unapređivali privredu i zauzimali važne uloge u privredi i gradskoj upravi . Da bi bolje shvatili koliki su prihodi bili govore nam i natpisi na pronađenim pločama. Tako znamo da je jedan veteran podigao termu u čast svoje zene. Jedan vojnik IV legije Flavije podigao je hram boginji Hekati. Ovakvih i sličnih primera ima više. Prema procenama V.Kondića Singidunum je do kraja III veka imao posadu od 5000 vojnika. Kasnije se broj vojnika smanjivao, pa se procenju je da je početkom IV veka bilo oko 2000 ljudi. Godišnja plata običnog legionara u vreme od Avgusta do Domicijana iznosila je 225 denara, a u vreme Karakale čak 750 denara. Iz navedenih podataka ispada da je vojska u Singidunumu kao ukupnu prosečnu godišnju sumu primala oko 1.125.000 denara u I veku dok je u III veku dostizala sumu od 3.750.000 denara. Ako se ovome dodaju plen, povremeni pokloni u novcu i novac dobijen nakon odsluženja vojnog roka, jasno je da je vojska bila snažan ekonomski potencijal Singidunuma (Zotović,1995:42-43).
Na prostoru Singidunuma o religioznom životu saznajemo preko epigrafskih i ikonografskih spomenika. Posvetu čine nadgrobni spomenici posvećeni bogovima Manama. Uglavnom su glasili Dis Manibus, a ređe Dis Manibus scarum ili Dis Manibus infernis. Oni ne pružaju nikakve podatke o kultu mrtvih, već samo predstavljaju uobičajne posvete koje su prihvaćene u ovom delu Carstva. Na drugom mestu po brojnosti dolaze zaveti posvećeni Jupiteru. Posveta je glasila Juppiter optimus maximus. Jasno se vidi da je reč o zvaničnom kultu Kapitolskog Jupitera. Tvorci ovih spomenika su uglavnom bili vojna lica. Pored ovih postoje zaveti sa posvetama Juppiter optimus maximus Peternus. Nekoliko ovakvih spomenkia je pronađeno u Singidunumu, Naisu, Gornjoj Meziji i Donjoj Panoniji, što pokazuje da je Paternus bilo lokalno božanstvo koje je idetifikovano sa rimskim Jupiterom. Sa Avale potiče usamljeni zavet boginji Orciji i on predstavlja interpretaciju neke htonske boginje. Pod ovim imenom se sreće samo u Singidunumu. Sudeći prema imenu dedikanata, može se reći da se radi o keltskoj boginji koja je nakon romanizacije shvaćena kao zenski korleat boginje Orkusa. Na teritoriji Srbije poznato je nekoliko spomenika koji su posvećeni Hekati. Među njima značajno mesto zauzima arhitravna greda pronađena u Beogradu. Ona nam govori o tome da je u prvoj polovini III veka postojala neka kapela ili svetilište u kome su se okupljali hekatini vernici iz Singidunuma. Beograd je ovim spomenikom predstavljao najseverozapadniju tačku ovog kulta u oblasti istočnobalkanskih provincija. Od orijentalnih kultova u Singidunumu su posvedočili samo kult persijskog boga Mitre ili Podunavskih konjanika. Zavet upućen Heronu svedoči da je u Singidunumu postojalo jedno udruženje kojim je upravljao Pater. U Beogradu je pronađen samo jedan oltar posvećen Silvanu. Na tom spomeniku Silvan ima epitet Silvestra cime je označena njegova izvorna funkcija . U ovom izvornom obliku on je poštovan jedino u balkanskim oblastima. Ostali zaveti posvećeni Nemezi, Liberu, Liberi, Majci zemlji, zatim cipus sa ilustracijom žrtvenika svečanosti , kao i dobro poznavanje Herkulove ikonografije govore nam o tome da su stanovnici Singidunuma bili svestraniji po pitanju religije nego sto je to dokumentovano spomenicima. Romanizovano stanovnistvo Singidunuma je prihvatilo zvaničnu rimsku religiju , prihvatilo je neke orijentalne kultove, ali je pri tome očuvalo veru u svoje stare bogove prikrivene pod imenima rimskih bogova. Osim Hekatinog svetilišta pretpostavlja se postojanje još jednog hrama koji se nalazio u današnjoj Ulici kralja Petra. Epigrafski materijal pronađen na ovom mestu ukazuje na to da se tu nalazio hram boga Jupitera. Izgleda da je u tom hramu bio postavljen zavet Heronu(Zotović,1995:43-45).
Beograd je kao koncept predstavljao pravu riznicu materijalnih ostataka prošlosti, bez kojih nije moguće pratiti istorijski razvoj grada. Današnja beogradska tvrđava je od II pa do XVIII veka neprestano rušena i nadograđivana, tako da je tvrdjava evoluirala od Rimskog kastruma, preko vizantijskog, ugarskog i srpskog srednjovekovnog grada do turske i austrijske tvrđave. Značajne rezultate pružila su ispitivanju antičkog Singidunuma pod vođstvom V. Kondića, ali i brojna slučajna otkrića nastala za vreme kopanja temelja neke buduće zgrade. Na zapadnom delu donjeg grada, uz same obronke kalemegdanske stene, pronađeno je naselje zanatlija i trgovaca, takozvano kanabe, koje predstavlja poseban oblik urbane celine, formirano uz rimske logore. U toku višegodišnjih ispitivanja utvrđene su granice njegovog prostiranja i završeno je otkrivanje nađenih građevina.
U okviru ovog kompleksa malih dimenzija nalazili su se objekti raznovrsnih funkcija. Sakaralnom delu pripadaju hramovi , od kojih je jedan, uklesan u stenu, bio posvećen bogu Mitri. U drugom delu su se nalazile radionice, u kojima se proizvodila keramika i oružje. Kanaba Singidunuma je trajala u periodu od II do IV veka, tj. do prvih prodora germanskih plemena. Nemirna vremena seoba naroda donela su razaranja i požare. Na prostoru Beograda slučajnim otkrićima smo došli do sledećeg: na Bulevaru Revolucije broj 28-32, otkopan je jedan kostur, pored kojeg je nađen fragmentovani žižak. Drugih predmeta nije bilo. Na prostoru između ulica Braće Jugović i Simine, na mestu stare Glavnjače, prilikom kopanja za zgradu hemijskog instituta, po celoj površini gradilišta, nađeno je mnogo ostataka rimske kulture. Osim ovoga, bilo je nešto manje ostataka turskog materijala. Slojevi su bili ispreturani, ali nađeni materijal ne može se tačno fiksirati, jer je tokom vremena to mesto više puta prekopavano. No i pored toga, na pojedinim mestima ipak se može izdovjiti više slojeva. Kao najstariji sloj smatramo sloj rimskih grobova u obliku bunara, a zatim sloj kuća, što se moglo konstatovati na osnovu ostataka zidova i podova, koji su se nalazili odmah iza njih. Grobovi u obliku bunara konstatovani su na osam mesta. Pojedini grobovi uništeni su kasnije, izgradnjom temelja. Oblik grobova je bio okrugao, dubina se kretala do 6 metara, a širina do 1,20 metara. Grobne jame bile su pune pepela i ugljena, pomešane sa mnogo fragmenata keramike, stakla, govžđa i ostataka spaljenih kostiju pokojnika i raznih životinja. Bilo je i finije rimske keramike „terra sigilate“, no ona nije imala nekih karakterističnih osobina. U grobu br.2 pronađen je jedan fragmentovani žižak sa utisnutim žigom „CASSI“. U Dobračinoj br. 22-24 prilikom rada na kopanju temelja u ispreturanim slojevima, nađeno je turskog i rimskog materijala.
Fragmenti obične rimskekeramike bili su izmešani sa ostacima ljudskih kostiju i komadima rimskih opeka. Verovatno da se tu nalazilo rimsko groblje koje je ranije uništeno, te ga danas nalazimo u šutu. U Ulici kralja Petra, niže Narodne banke, u toku 1954. godine izvodili su se veliki temeljni radovi i tom prilikom su otkopana dva rimska votivna spomenika, od kojih je jedan oštećen, tako da se ne može pročitati jedan deo natpisa. Prvi spomenik rađen je od tašmajdanskog poroznog kamena čije su razmere: visina 99 cm, širina 39 cm i dužina 46 cm. (Slika sa *) Natpis glasi: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) CILICES PRO SALUTE DDD NNN (domini nostri tres) PO.......A ....RONES ...EXPRO ET PRISCO COS (consules). Druga ara rađena je od čvršćeg kamena. Njena razmere su: visina 60 cm, širina 27 cm, a dužina 20 cm. Na njoj natpis glasi: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) PASTVAR . . . . NVSEXV . . .POS VIT. Osim navedenih žrtvenika na ovom mestu nađeno je dosta rimske keramike, jedan kameni mlin, jedna plinta četvrtastog oblika iz koje se verovatno dizao stub ili stubac. Na mestu gde je nađen prvi žrtvenik bilo je dosta bronzanog novca , no nažalost ni jedan komad se nije mogao pročitati (Todorović Birtašević 1955: 33-36). Naletima Huna 441. godine nisu mogli da odole ni jaki bedemi Gornjeg grada. U ruševinama Gornjeg i Donjeg rimskog grada, u jakim slojevima gareži pronađeni su predmeti koji su pripadali novim osvajačima podunavlja, kao što su: Huni, Gepidi, Istočni Goti i Avari (Bajanović Xadzi-Pešić,1974:92).
Možemo da zaključimo da se Singidunum razvio od keltskog naselja do rimskog carskog grada prvenstveno zbog svoje geografske pozicije. Uvek je bio plen raznih naroda, pa i samih rimljana koji ga preuzeše od kelta i napraviše grad kakav nije postojao na ovim prostorima. Ovaj razvijeni grad imao je jaku privredu i razvijenu infrakstruturu, lukave vernike . U njemu su boravili carevi poput Domicijana i Konstancija i bio je rodno mesto
Cara Jovijana. Bio je dom IV legije Flavije, a jedno vreme je u njemu boravila i druga podunavska armija, ali svemu što je lepo dođe kraj, pa tako i ovom rimskom gradu, kojeg uništiše Huni 441. Godine. Danas nam o njemu govore razni spisi antičkih pisaca, ali i arheološka nalazišta na čitavom područiju Beograda.
Napisao: Stankovič Stefan
Literatura
1.Bajović Hadzi-Pešić M, 1974, Beogradski grad u svetlu novih arheološkoih rezultata. Velika arheološka nalazišta u Srbiji (ur. D, Vučenov) Kolarčev narodni univerzitet, str. 90-96
2.Birtašević M, 1955. Praistorijski I Antički Singidunum. Godišnjak muzeja grada
Beograda,II:31
3.Gavela B, 1955. Praistorijski I Antički Singidunum. Godišnjak muzeja grada Beograda,II:9
4.Paunović M, (1968) Beograd večiti grad, Beograd: N.U.”Svetozar Marković”
5.Todorović J, 1955. Praistorijski I Antički Singidunum. Godišnjak muzeja grada Beograda,II:31
RSS Feed