Dačka religija
Odrednica iz Leksikona religija i mitova drevne Evrope, sastavili Aleksandrina Cermanović-Kuzmanović i Dragoslav Srejović,Savremena administracija, Beograd, 1992.

Dačka religija podrazumeva religijska shvatanja, kultove i rituale populacije koja jekrajem I milenijuma pre n. e.naseljavala teritoriju od severnog dela Panonske nizije do donjeg Dunava. Tapopulacija, koju su grčki pisci nazivali Getima, a rimski - Dačanima, uključujese u veliku porodicu indoevropskih naroda. Proces formiranja Dako-Geta i njihovereligije započinje već početkom II milenijuma pre n. e., ali se oni jasno sagledavaju tek u poslednjimvekovima stare ere, posebno kad je Bojrebista (vladao od 82. do 44. g. pre n.e.) ujedinio dačka plemena i stvorio snažnu državu sa centrima u Transilvaniji.Moć Dačana slomili su Rimljani. Posle dugotrajnih ratovanja, Trajan je 106.godine konačno pokorio Dačane i njihovu teritoriju uključio u Rimsko Carstvo, učijim je okvirima ona ostala sve do 271. godine.

Izvori za dačku religiju veoma suoskudni. Herodot prvi pominje Gete i ističe da oni veruju da ne umiru, nego dapokojnici odlaze bogu Zalmoksisu ili Gebelezisu (prema novom čitanju Nebelizis).Svake pete godine šalju glasnika da Zalmoksisu prenese njihove molbe, i to na tajnačin što ga bacaju u vis i dočekuju na koplja. Ako koplja probodu glasnika i onodmah izdahne, verovalo se da im bog ukazuje milost, a ako se to ne dogodi,smatraju da je za glasnika odabrana pogrešna ličnost pa biraju drugoga. Čini seda su Geti poštovali Zalmoksisa kao veliko božanstvo zemlje, na šta ukazujupredanja o njegovom podzemnom stanu (v.Zalmoksis).

O ostalim božanstvima dačkogpanteona nema pouzdanih podataka. Na osnovu arheoloških nalaza pretpostavlja sedaje poštovana jedna boginja, slična Hestiji, i bog koji po svojim funkcijamanalikuje na Aresa, odnosno Marsa. Pod uticajem Tračana prihvaćen je i kultboginjeBendide (v. to ime pod Tračka religija). Naosnovu natpisa i figuralnih predstava iz rimske epohe može se zaključiti da jeizvestan broj dačkih božanstava i heroja u to vreme poštovan pod imenom LiberPatera, Herkula Inviktusa, Silvana ili Dijane Melifike. Zavetni reljefi pokazujuda je posebno bio popularan mistični kult takozvanih Podunavskih konjanika. Tajkult je posvedočen olovnim, kamenim ili keramičkim ikonama, na kojima je usredištu prikazana boginja, sa jednim ili, češće, dva konjanika, koji gaze ljudskufiguru ili ribu. Na osnovu pratećih ikonografskih detalja (žrtvovanje ovna,ritualna gozba, poprsja Sola i Lune) može se zaključiti da je kult Podunavskih konjanika nastao pod jakim uticajem mitraizma, odnosno Dioskura i Kabira.Predstave na skupocenim predmetima nađenim u kneževskim grobovima iz V-III v. pre n. e. verovatno imaju religiozan sadržaj. Na paragnatidama šlemagetskog tipa iz Adžiđola (Rumunija) prikazan je bradati konjanik sa kopljem upodignutoj desnici, dok su na knemidama predstavljene dve zmije: jedna koja sepribližava konjaniku i jedna koja se ustremljuje na neku pticu. Ispod konjanikaprikazan je muškarac na prestolu sa ritonom u jednoj i orlom u drugoj ruci. Tepredstave upućuju na kult herosa, posebno na herosa na konju. Na šlemu iz Kocofaneštija (Rumunija) predstavljena je scena žrtvovanja. Muškarac u oklopu iogrtaču, sa šiljatom kapom na glavi, verovatno sveštenik, mačem ubija ovna. Naritonu iz Poroina predstavljene su u središtu dve ljudske figure na prestolu,verovatno božanski par, a pokraj njih - po jedna figura u gestu adoracije.

Iz pisanih izvora je poznato daje u vreme stvaranja dačke države sveštenička kasta uživala najveći ugled.Vrhovni sveštenik Dekajneos (Dikineus) bio je uz Bojrebistu neka vrsta kralja,jer je smatran duhovnim učiteljem i vođom Dačana. NJegova moć je bila tako velikada je on zapovedao ne samo ljudima iz nižih staleža već i kraljevima. Sveštenstvoje svakako imalo značajnu ulogu i kasnije, na šta ukazuju dobro organizovanasvetilišta koja su otkrivena u različitim delovima Dakije. Najveće inajcelovitije istraženo je svetilište u Sarmisegetuzi, glavnom gradu iprestonici Dakije. To svetilište zauzima veliki ograđeni prostor, a sastoji seod nekoliko pravougaonih i kružnih konstrukcija. Najveća kružna konstrukcija,prečnika 9,40 m, sastoji se od prstena položenih andezitskih blokova koje prateandezitski stubovi i od dva unutrašnja prstena od drvenih stubaca, jednogkružnog i jednog potkovičastog. Na osnovu rasporeda i broja tih elemenatapretpostavlja se da je to svetilište odraz svojevrsnog dačkog kalendara, u komeje godina podeljena na 12 meseci sa po 30 dana, a svaki mesec na pet perioda odpo šest dana. I za ostala dva kružna svetilišta koja su otkrivena u Rumuniji uFetele Albe i u Pecica misli se da su formirana na osnovu određenihastronomskih posmatranja u koja je bio upućen vrhovni sveštenik. Pravougaonasvetilišta sastoje se od tri do šest redova kamenih baza za drvene ili kamenestubove ili stupce, najčešće od po 5 do 15. Jedinstven kultni spomenik je oltaru vidu stilizovanog Sunčevog diska, koji je konstruisan od zrakastoraspoređenih andezitskih ploča, a čiji prečnik iznosi 7 metara. Disk je podeljenna 10 segmenata koji predstavljaju Sunčeve zrake, a svaki od njih se završavajednim malim četvorougaonim udubljenjem čija funkcija nije dovoljno jasna. Na tomoltaru nađen je sloj pepela sa kostima svinje i keramičkim fragmentima, očiglednospaljenih žrtava. Na oltaru su primećeni i uski kanali kojima su se tečne žrtveslivale u kameno korito, skriveno ispod zemlje. Pretpostavlja se da su tu boguSunca prinošene na žrtvu razne životinje, a možda i ljudi.

O sahranjivanju i kultu mrtvih kodDačana može se suditi pretežno na osnovu arheoloških nalaza. Sa njihovihteritorija već od početka IImilenijuma pre n. e. poznat je veliki broj nekropola sa grobovima, kakospaljenih tako i inhumiranih pokojnika. Luksuzni predmeti koji su stavljani uzpokojnika, počev od sredine I milenijuma pre n. e. pokazuju da se od tog vremena utvrđuje verovanje damrtvi odlaze u jedan predeo gde će večno živeti i uživati u svakom zadovoljstvu.Mada se u oblicima grobova i načinu sahranjivanja uočavaju i uticaji helenističkei keltske latenske kulture, ipak je lokalna tradicija najizrazitija, a ogledase posebno u grobovima plemenske aristokratije. U jednom takvom grobu uAdžidolu, ispod velikog tumula načinjene su dve prostorije, i to veća u kojoj jeu drvenom kovčegu sahranjen muškarac i manja u kojoj je sahranjena žena. Pokrajnjih, u ograđenom prostoru, nađeni su skeleti tri konja sa celokupnom opremom.Pokraj pokojnika stavljeno je njegovo oružje sa ceremonijalnim šlemom i knemidamaod srebra, dekorisanim zlatom, kao i skupocene srebrne vaze ukrašenefantastičnim životinjama. Žena koja je prilikom sahrane muškarca ubijena, kao itri pomenuta konja, verovatno je pokojnikova supruga ili robinja. Ovom grobu jesličan i prinčevski grob iz Krajove, u kome su takođe nađeni mnogi predmeti,posebno delovi konjske opreme, bogato ukrašeni glavama bika, lava ili pantera.

Bibliografija

O religiji Dako-Geta još nije napisana opšta studija; jedino se raspolažedelima koja se odnose na vrhovno božanstvo Geta, na Zalmoksisa, vidi: M.Eliade, Zalmox, the VanishingGod: Comparative Studies in the Religion and Folklore of Daciaand Eastern Europe (Chicago, 1972). O dačkimbogovima i svetilištima vidi: H. Daicoviciu, "Dakische Gottheiten undHeiligtumer" u katalogu izložbe DieDaker (Mainz/Rhein, 1980).

 Šta istorija kaže o jednom od najvećih imena Francuske revolucije? Koja je druga strana njegove priče?
           Mali Maximilien (François Marie Isidore de) Robespierre rodio se 1758. godine kao najstariji od petoro braće. Nesloga, prerana smrt njegove majke, bekstvo njegovog oca koji se nikad nije vratio i život sa babom i delom na selu, kažu psiholozi, imala je za posledice vrlo kompleksnu i ponekad kontradiktorinu ličnost, u kakvu će Robespjer izrasti. Ovaj čovek, koji je bio poznat kao veliki govornik (jednom je u toku od 3 godine održao 150 govora, koji su znali da traju i po nekoliko sati!), privatno je bio tih, povučen i nepoverljiv. Ponekad je sistematski odbijao svaku intimnost i gadio se ljudi koji su bili srećni - a ponekad je bio "patološki osećajan", i "prenatrpan poštom, naročito od žena". Jedinoj ženi sa kojom je u mladosti imao donekle prisniji odnos, slao je pisma u kojima je naširoko i nadugačko iznosio svoje političke ideje, a o njima dvoma - ili malo ili nimalo... Sve ovo, kažu psiholozi, imalo je uticaja da život posveti politici.
Po profesiji je bio advokat, i tokom školovanja je bio uvek među najboljima. Kad smo kod njegovog obrazovanja, obratite pažnju na ovaj paradoks, koji ne piše ni u jednom udžbeniku: kao osnovac je čitao sastav pred kraljem (!) u njegovu slavu (!). A kralj, veliki apsolutista, nije mogao da dočeka kraj i naredio je kočijašu da potera kočije, ostavljajući dečaka poprskanog blatom! Kralju naravno, ni na pamet nije padalo da će taj dečak porasti u revolucionara, i da će 1791. godine potpisati njegovu smrtnu presudu.  U politički život Pariza uključio se na samom početku revolucije, 1789. godine, u 31. godini života, učestvujući u skupštini staleža, i to kao član Trećeg staleža. Pošto još uvek nije bio neka bitna figura u politici, Ustavotvorna skupština je radila na izradi ustava iz 1791. godine, i nije obraćala pažnju na "nekog tamo" Maksimilijana Robespjera, sudiju za kriminal iz malog mesta Arasa. Baš zato, ovaj genijalni političar i demagog, daje se na popularizaciju svojih ideja. A kako su njegove ideje bile utemeljene na delima Žana Žaka Rusoa, narod ih je lepo prihvatao. U jeku rada političkih partija, on se priključuje jakobincima, čiji su najveći suparnici žirondinci, pa će Robespjerova karijera biti obeležena borbom protiv žirondinaca.           Generalno, ovaj prvi deo njegove karijere poprilično je konstruktivan - imajući značajnu funkciju, kao prvi član Konventa, radio je na jačanju građanske vojske, a u isto vreme na istiskivanje aristokratskog uticaja iz nje. Ustav koji je sastavio sa svojim kolegama 1793. godine vrlo je liberalan I ispred svog vremena, čak i kontradiktoran samim donosiocima – jakobincima, i propisuje (pazite, govorimo o 18. veku!) opšte pravo glasa, federalno uređenje, referendum, slobodu štampe, lične slobode... Izuzetno je zanimljiv poslednji član ovog Ustava koji glasi: “Kada vlada narušava prava naroda, pobuna je za narod i za svaki deo naroda najsvetije pravo i najneophodnija dužnost". Svaku situaciju u zemlji on je iskorišćavao da sebi i jakobincima pribavi političke poene - poraz u ratu sa Austrijom, smrt kralja itd., i u tome je uspevao. Naravno da žirondinci nisu ovaj njegov uspeh gledali skrštenih ruku, i što je Robespjer više napredovao, to su oni više napadali. Ove tenzije između njih odvešće Francusku, koja se sva tresla od revolucionarnih promena, u diktaturu i teror (fr. la terreur).
  Nećemo ovde opisivati ovaj teror, možete tu priču naći bilo gde, već ćemo ga samo ilustrovati. Pod izgovorom dužnosti "Republike da zaštiti svakog svog građanina, I da istrebi sve neprijatelje revolucije”, u roku od manje od godinu dana, Robespjer i njegovi saradnici iz Konventa (tela koje je upravljalo Francuskom) sproveli su brutalnu čistku, sa "ciljem da osnuju I očuvaju Republiku". Pobijeno je 55 000 ljudi, od kojih su 72% bili, ni aristokrate niti žirondinci, već srednja klasa i seljaci. U Lionu, npr., vezivali su po 2000 ljudi lancima i gađali ih topovima, a one koji su preživeli dokrajčivali su bajonetima, što je dovelo do toga da vojska počne da se buni, jer puca na sopstveni narod. Takođe, u negiranju Crkve i religije, svako upražnjavanje vere proglašeno je ilegalnim i kažnjivim, a popovi su prisiljavani da se žene (naravno, onima koji su odbili, sledila je "smrt na licu mesta").  Ovakvo stanje je bilo neodrživo, kao uostalom i svako nasilje u istoriji. Robespjer i njegovi saradnici izazvali su ovim preterivanjem ogroman bes svojih sugrađana. Na jednom sastanku sa opozicijom, Robespjer i njegovi saradnici su izvikani, izvređani i nije im dozvoljeno da dovrše reč. Shvativši koliko je ozbiljna situacija, Robespjer je zaćutao, i baš u tom trenutku neko je povikao: "Guši ga Dantonova krv!", gde se mislilo na njegovog nekadašnjeg bliskog saradnika, koji je, kao i Robespjerov kum, stradao u bezumnom teroru.           Već sutradan, Robespjer i njegovi saradnici su stavljeni van zakona i počela je hajka na njih. Bežeći pred egzekutorima, neki su se bacili niz stepenice, neki su iskakali kroz prozor, neki su pucali u sebe, sve radi izbegavanja pogubljenja... Što se Robespjera tiče, pri njegovom hapšenju, razneta mu je vilica (moguće je da je to neuspelo samoubistvo, a možda je delo nekog od izvršitelja). Bilo je to kao da slikaru odsečete ruku ili igraču nogu - Robespjer, čovek koji je čitavu karijeru razvio govorništvom, sada je ostao bez mogućnosti govora... Oko glave mu je obavijen zavoj, ne bi li koliko-toliko doprineo da se Robespjerovo stanje ne pogorša dok čeka sutrašnje pogubljenje u (još jedan paradoks!) istoj sobi u kojoj je pogubljenje čekala Marija Antoaneta.           Sutradan, 24. jula, pred pogubljenje mu je skinut povez kojim mu je bila fiksirana vilica, i ovaj političar, pravnik, revolucionar i govornik je od bola "vikao u agoniji sve dok ga pad oštrice nije ućutao". Sahranjen je u kolektivnom grobu.          Poslednje reči su mu bile "Merci, monsieur" ("Hvala, gospodine"), i bile su upućene čoveku koji mu je dodao maramicu da obriše krv sa odela.
Za kraj, evo šta Robespjer ima da kaže o svojim postupcima:
"Teror bez vrline je fatalan. Vrlina bez terora je bespomoćna. To je ključna stvar svake radikalne promene. A ako pogledate u neposrednu realnost onoga što radimo, videćete da ubijamo ljude, činimo zlodela. I jedina stvar koja opravdava naša dela i nedela je ideja o slobodi, jednakosti, bratstvu."   

Piše: Ivka

Nakon što su  porazili Skordisce (Kelte) i uništili njihov Singidunum, koji se nalazio između današnje Višnjice i Velikog sela, rimljani su osnovali  svoj antički Singidunum juznije na brdu iznad ušća Save i Dunava, na kojem se danas nalazi uži deo Beograda. Za vreme Hadrijana (117-138) Singidunum  dobija status muncipija – naselja sa ograničenom gradskom upravom, a kasnije i status kolonije – sa potpunim rimskim građanskim pravima između 211.i 287.god. U njemu je čitav svoj zivot boravila IV legija Flavije. U današnjem Zemunu (Taurunum) bila je komanda rimske podunavske flotile.
Nakon sloma kod Delfa, gde Kelti u ratu sa Grcima izgubiše svog  vođu  Brenea, Keltska imperija po zapisima Pausnija I Justina raspade se na tri dela. Jedan deo pobeže u Aziju , drugi deo u Trakiju, a treći se vrati istim putem odakle su i došli i naseliše se na ušću Save u Dunav, nazivajuci sebe Skodorscima. Nakon bratoubilačkog rata u kom Skordorsci uništiše Taurince i njihov Taurunum, izgradiše svoj veliki Singidunum kod danasnje Višnjice (Gavela,1955:17). 83 god. p.n.e.  Lucije Scipion potuče Skordiske sa Balkana, a sam Gaj Cezar krenu na  Galiju (Paunović,1968:47). Iako su Rimljani osvojili ovaj deo teritorije (Meziju), on ostaje van njihove kontrole  sve do dolaska Oktavijana Avgusta,  nećaka Julija Cezara, koji stabilizuje ovaj region. Rimljani na prostoru današnjeg užeg centra Beograda podižu svoj anticki Singidunum.  Još za vreme vladavine Oktavijana  Avgusta  Singidunum, posle Sirmijuma, postaje najjači vojni centar.  Vespazijan 85 god.p.n.e.  smešta u Singidunum IV legiju Flavije i Singidunum postaje glavni invazioni centar. Vespanzijan sa glavninom druge dunavske armije,  koja je bila sastavljena od više legija, kreće na dalja osvajanja.

U toku razvitka Singidunum  za vreme Hadrijana (117-138) postaje muncipija ili naselje sa organičenom gradskom upravom, a početakom III veka Singidunum doseže rang kolonije ili grada sa potpunim rimskim pravima (Paunović,1968:50). Vojni logor bio je okružen jakim bedemima, kastrum je bio četvrtastog oblika i sastajao se iz pretoriuma i vojničkih stanova. U sredini je bio prostor za vežbanje ratnih veština. Logor je bio obilno snadbeven oružijem i ratnim spravama, među kojima su bili i najmoderniji karablasti i katapulti.
 Uz vojni logor kao pokretač razvilo se i civilno naselje, nazvano Kanabe. U njemu su uglavnom stanovali isluženi vojnici, trgovci, zanatlije i svi oni kojima je život bio vezan za vojsku. Ova varoš proširila se vrlo brzo duž Save i Dunava, da bi se oba dela spojila novim delom,  koji se širio iza Kalemegdana. Tako okružiše kastrum, čije velike zidine nastaviše da dominiraju nad Savom i Dunavom, a sad i Kanabom. Kanabe, kao i sam kastrum, dobija dve glavne ulice. Cardo Principale se prostirala od kastruma preko Kalemegdana današnjom Vasinom ulicom,  da bi se završila duž Bulevara Revolucije prolazeći pokraj nekropole. Druga ulica Cardo decumans povezivala je savski sa dunavskim delom grada. Ove  dve ulice ukrštale su se kod današnje Narodne banke u današnjoj Ulici kralja Petra, gde se nalazio forum. Tu je takođe bio i amfiteatar, bazilika i ostale javne građevine. Inače, patricijski deo grada se nalazio kod današnje Saborne crkve, na čijem mestu se uzdizao Jupiterov hram, palata komadanta legije i javno kupatilo „Terma“ (Paunović,1986:59). Današnja Ulica kralja Petra bila je i ondašnja glavna trgovačka ulica, u kojoj su bile smeštene trgovačke i zanatske radnje prema vrsti proizvoda. Šarenila od istaknutih firmi bilo je i onda, a kupce je mamila izložena roba u tezgama okrenutim prema ulicama, tako da su kupci mogli da priđu i da je pregledaju. Rimske kuće su bile lepe i pune svetla. U životu Rimljana terme su igrale značajnu ulogu , a to je pogotovu bilo izraženo za vreme Hadrijana, kada je u Singidunumu bilo sagrađeno najviše velikih javnih građevina. Za siromašnije građane postojale su javne terme, kojih je u Singidunumu bilo više, a za jednu se zna da se nalazila na prostoru današnje Saborne crkve i Francuske ambasade . Prema sačuvanim podacima, ulaznice za terme su bile jeftine, tako da je i najsiromašnije stanovništvo moglo da ih koristi. Javne terme su imale sve duple prostorije: jedne za muškarce, druge za žene. (Paunović,1986:60-61).                                               
Privredni  život u Singidunumu se delio na tri dela. Prvi deo je svakako bio zasnovan na lokalnoj produkciji. Kao najznačajniji deo lokalne produkcije, pa i same privrede Singidunuma, bila je poljoprivreda sa stočarstvom , lovom i ribolovom. Veterani su posle otpusta dobijali u trajni posed obradivu zemlju,  tako da je u korist IV legije Flavije bio eksploatisan dobar deo najplodnije  zemlje. Zemljoradnja je bila zastupljena i u seoskim naseljima na široj teritoriji grada. Značajna pažnja je posvećena i vinogradarstvu. Zanatske delatnosti su prikazane kroz građevinske, grnčarske, kamenorezačke i ciglarske proizvode. Za građevinski i kamenorezački zanat korišćen je kamen  sa Tašmajdana. Za sve spomenike koji su izgrađeni od tog kamena možemo da kažemo da su proizvod domaćih radionica. Ciglana je izrađivala opeke sa žigom IV legije Flavije. Ove cigle su nalažene i van teritorije Singidunuma. Grnčarski proizvodi i ostala sitnija zanatstva prikazani su brojnim proizvodima lokalnih majstora. Drugi deo privrede grada, zahvaljujući njegovom geogrfskom položaju, svakako je predstavljao tranzit, pošto se Singidunum nalazio  na raskršću nekoliko važnih saobraćajnica. Kroz Singidunum je prolazio vojni i trgovački put koji je spajao Italiju  i Zapad sa Malom Azijom i Istokom. Sav promet ovim putem morao je da ide preko Singidunuma , gde se nalazio most preko Save. Carinska stanica Confluentes, na zemunskoj strani, nalazila se granica dveju  provincija. Ova stanica je kontrolisala plovidbu . Tu se verovatno naplaćivala i taksa za prelaz preko mosta. Treći osnovni prihod Singidunuma je svakako bio u vojničkim platama. Mnoge generacije vojnika doprinosile su izgradnji Singidunuma . Vojska je pored plata donosila sa vojnih pohoda i ratni plen. U Singidunumu su veterani unapređivali privredu i zauzimali važne uloge u privredi i gradskoj upravi . Da bi bolje shvatili koliki su prihodi bili govore nam i natpisi na pronađenim pločama. Tako znamo da je jedan veteran podigao termu u čast svoje zene. Jedan vojnik IV legije Flavije podigao je hram boginji Hekati. Ovakvih i sličnih primera ima više. Prema procenama V.Kondića  Singidunum je do kraja III veka imao posadu od 5000 vojnika. Kasnije se broj vojnika smanjivao, pa se procenju je da je početkom IV veka bilo  oko 2000 ljudi. Godišnja plata običnog legionara u vreme od Avgusta do Domicijana iznosila je 225 denara, a u vreme Karakale čak 750 denara. Iz navedenih podataka ispada da je vojska u Singidunumu kao ukupnu prosečnu godišnju sumu primala oko 1.125.000 denara u I veku dok je u III veku dostizala sumu od 3.750.000 denara. Ako se ovome dodaju plen, povremeni pokloni u novcu i novac dobijen nakon odsluženja vojnog roka, jasno je da je vojska  bila snažan ekonomski potencijal Singidunuma (Zotović,1995:42-43).                                                                                            
Na prostoru Singidunuma o religioznom životu saznajemo preko epigrafskih i ikonografskih spomenika. Posvetu čine nadgrobni spomenici posvećeni bogovima Manama. Uglavnom su glasili Dis Manibus, a ređe Dis Manibus scarum ili Dis Manibus infernis. Oni ne pružaju nikakve podatke o kultu mrtvih, već samo predstavljaju uobičajne posvete koje su prihvaćene u ovom delu Carstva. Na drugom mestu po brojnosti dolaze zaveti posvećeni Jupiteru. Posveta je glasila Juppiter optimus maximus. Jasno se vidi da je reč o zvaničnom kultu Kapitolskog Jupitera. Tvorci ovih spomenika su uglavnom bili vojna lica. Pored ovih postoje zaveti sa posvetama Juppiter optimus maximus Peternus. Nekoliko ovakvih spomenkia je pronađeno u Singidunumu, Naisu, Gornjoj Meziji i Donjoj Panoniji, što pokazuje da je Paternus bilo lokalno božanstvo koje je idetifikovano sa rimskim Jupiterom. Sa Avale potiče usamljeni zavet boginji Orciji i on predstavlja interpretaciju neke htonske boginje. Pod ovim imenom se sreće samo u Singidunumu. Sudeći prema imenu dedikanata, može se reći da se radi o keltskoj boginji koja je nakon romanizacije shvaćena kao zenski korleat boginje Orkusa. Na teritoriji Srbije poznato je nekoliko spomenika koji su posvećeni Hekati. Među njima značajno mesto zauzima arhitravna greda pronađena u Beogradu. Ona nam govori o tome da je u prvoj polovini III veka postojala neka kapela ili svetilište u kome su se okupljali hekatini vernici iz Singidunuma. Beograd je ovim spomenikom predstavljao najseverozapadniju tačku ovog kulta u oblasti istočnobalkanskih provincija. Od orijentalnih kultova u Singidunumu su posvedočili samo kult persijskog boga Mitre ili Podunavskih konjanika. Zavet upućen Heronu svedoči da je u Singidunumu postojalo jedno udruženje kojim je upravljao Pater. U Beogradu je pronađen samo jedan oltar posvećen Silvanu. Na tom spomeniku Silvan ima epitet Silvestra cime je označena njegova izvorna funkcija . U ovom izvornom obliku on je poštovan jedino u balkanskim oblastima. Ostali zaveti posvećeni Nemezi, Liberu, Liberi, Majci zemlji, zatim cipus sa ilustracijom žrtvenika svečanosti , kao i dobro poznavanje Herkulove ikonografije govore nam o tome da su stanovnici Singidunuma bili svestraniji po pitanju religije nego sto je to dokumentovano spomenicima. Romanizovano stanovnistvo Singidunuma je prihvatilo zvaničnu rimsku religiju , prihvatilo je neke orijentalne kultove, ali je pri tome očuvalo veru u svoje stare bogove prikrivene pod imenima rimskih bogova. Osim Hekatinog svetilišta pretpostavlja se postojanje još jednog hrama koji se nalazio u današnjoj Ulici kralja Petra. Epigrafski materijal pronađen na ovom mestu ukazuje na to da se tu nalazio hram boga Jupitera. Izgleda da je u tom hramu bio postavljen zavet Heronu(Zotović,1995:43-45).

Beograd je kao koncept predstavljao pravu riznicu materijalnih ostataka prošlosti, bez kojih nije moguće pratiti istorijski razvoj grada. Današnja beogradska tvrđava je od II  pa do XVIII veka  neprestano rušena i nadograđivana,  tako da je tvrdjava evoluirala od Rimskog kastruma, preko vizantijskog, ugarskog i srpskog srednjovekovnog grada do turske i austrijske tvrđave. Značajne rezultate pružila su  ispitivanju antičkog Singidunuma pod vođstvom V. Kondića,  ali i brojna slučajna otkrića nastala za vreme kopanja  temelja neke buduće zgrade. Na zapadnom delu donjeg grada, uz same obronke kalemegdanske stene, pronađeno je naselje zanatlija  i trgovaca, takozvano kanabe, koje predstavlja poseban oblik urbane celine, formirano uz rimske logore. U toku višegodišnjih ispitivanja utvrđene su granice njegovog prostiranja i završeno je otkrivanje nađenih građevina.
U okviru ovog kompleksa malih dimenzija nalazili su se objekti raznovrsnih funkcija. Sakaralnom delu pripadaju hramovi , od kojih je jedan, uklesan u stenu, bio posvećen bogu Mitri. U drugom delu su se nalazile radionice, u kojima se proizvodila keramika i oružje. Kanaba Singidunuma je trajala u periodu od II do IV veka, tj. do prvih prodora germanskih plemena.  Nemirna vremena seoba naroda donela su razaranja i požare. Na prostoru Beograda slučajnim otkrićima smo došli do sledećeg: na Bulevaru Revolucije broj 28-32, otkopan je jedan kostur, pored kojeg je nađen  fragmentovani žižak. Drugih predmeta nije bilo. Na prostoru između ulica Braće Jugović i Simine, na mestu stare Glavnjače, prilikom kopanja za zgradu hemijskog instituta, po celoj površini gradilišta, nađeno je mnogo ostataka rimske kulture. Osim ovoga, bilo je nešto manje ostataka turskog materijala. Slojevi su bili ispreturani, ali nađeni materijal ne može se tačno fiksirati, jer je tokom vremena to mesto više puta prekopavano. No i pored toga, na pojedinim mestima ipak se može izdovjiti više slojeva.  Kao najstariji sloj smatramo sloj rimskih grobova u obliku bunara, a zatim sloj kuća, što se moglo konstatovati na osnovu ostataka zidova i podova, koji su se nalazili odmah iza njih. Grobovi u obliku bunara konstatovani su na osam mesta. Pojedini grobovi uništeni su kasnije, izgradnjom temelja. Oblik grobova je bio okrugao,  dubina se kretala do 6 metara, a širina do 1,20 metara. Grobne jame bile su pune pepela i ugljena,  pomešane sa mnogo fragmenata keramike, stakla, govžđa i ostataka spaljenih kostiju pokojnika i raznih životinja. Bilo je i finije rimske keramike „terra sigilate“, no ona nije imala nekih karakterističnih osobina. U grobu br.2 pronađen je jedan fragmentovani žižak  sa utisnutim žigom „CASSI“. U Dobračinoj br. 22-24 prilikom rada na kopanju temelja u ispreturanim slojevima, nađeno je turskog i  rimskog materijala. 

Fragmenti obične  rimskekeramike bili su izmešani sa ostacima ljudskih kostiju i komadima rimskih opeka. Verovatno da se tu nalazilo rimsko groblje koje je ranije uništeno, te ga danas nalazimo u šutu. U Ulici kralja Petra, niže Narodne banke, u toku 1954. godine izvodili su se veliki temeljni radovi i tom prilikom su otkopana dva rimska votivna spomenika, od kojih je jedan oštećen, tako da se ne može pročitati jedan deo natpisa. Prvi spomenik rađen je od tašmajdanskog poroznog kamena čije su razmere: visina 99 cm, širina 39 cm i dužina 46 cm. (Slika sa *) Natpis glasi: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) CILICES PRO SALUTE DDD NNN (domini nostri tres) PO.......A ....RONES ...EXPRO ET PRISCO COS (consules). Druga ara rađena je od čvršćeg kamena. Njena razmere su: visina 60 cm, širina 27 cm, a dužina 20 cm. Na njoj natpis glasi: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) PASTVAR . . . . NVSEXV . . .POS VIT.  Osim navedenih žrtvenika na ovom mestu nađeno je dosta rimske keramike, jedan kameni mlin, jedna plinta četvrtastog oblika iz koje se verovatno dizao stub ili stubac. Na mestu gde je nađen prvi žrtvenik bilo je dosta bronzanog novca , no nažalost ni jedan komad se nije mogao pročitati (Todorović Birtašević 1955: 33-36). Naletima Huna 441. godine nisu mogli da odole ni jaki bedemi Gornjeg grada. U ruševinama Gornjeg i Donjeg rimskog grada, u jakim slojevima gareži pronađeni su predmeti koji su pripadali novim osvajačima podunavlja, kao što su: Huni, Gepidi, Istočni Goti i Avari (Bajanović Xadzi-Pešić,1974:92).

Možemo da zaključimo da se Singidunum razvio od keltskog naselja do rimskog carskog grada  prvenstveno zbog svoje geografske pozicije. Uvek je bio plen raznih naroda,  pa i samih rimljana koji ga preuzeše od kelta i napraviše grad kakav nije postojao na ovim prostorima. Ovaj razvijeni grad imao je jaku privredu i razvijenu infrakstruturu, lukave vernike . U njemu su boravili carevi poput Domicijana i Konstancija i bio je rodno mesto                                   
Cara Jovijana. Bio je dom IV legije Flavije, a jedno vreme je u njemu boravila i druga podunavska armija, ali svemu što je lepo dođe kraj, pa tako i ovom rimskom gradu, kojeg uništiše Huni 441. Godine. Danas nam o njemu govore razni spisi antičkih pisaca, ali i arheološka nalazišta na čitavom područiju Beograda.  

Napisao: Stankovič Stefan          

Literatura
1.Bajović Hadzi-Pešić M, 1974, Beogradski grad u svetlu novih arheološkoih rezultata. Velika arheološka nalazišta u Srbiji (ur. D, Vučenov) Kolarčev narodni univerzitet, str. 90-96

2.Birtašević M, 1955. Praistorijski I Antički Singidunum. Godišnjak muzeja grada
Beograda,II:31

3.Gavela B, 1955. Praistorijski I Antički Singidunum. Godišnjak muzeja grada Beograda,II:9
4.Paunović M, (1968) Beograd večiti grad, Beograd: N.U.”Svetozar Marković”
5.Todorović J, 1955. Praistorijski I Antički Singidunum. Godišnjak muzeja grada Beograda,II:31