Dačani
Dačka religija
Odrednica iz Leksikona religija i mitova drevne Evrope, sastavili Aleksandrina Cermanović-Kuzmanović i Dragoslav Srejović,Savremena administracija, Beograd, 1992.
Dačka religija podrazumeva religijska shvatanja, kultove i rituale populacije koja jekrajem I milenijuma pre n. e.naseljavala teritoriju od severnog dela Panonske nizije do donjeg Dunava. Tapopulacija, koju su grčki pisci nazivali Getima, a rimski - Dačanima, uključujese u veliku porodicu indoevropskih naroda. Proces formiranja Dako-Geta i njihovereligije započinje već početkom II milenijuma pre n. e., ali se oni jasno sagledavaju tek u poslednjimvekovima stare ere, posebno kad je Bojrebista (vladao od 82. do 44. g. pre n.e.) ujedinio dačka plemena i stvorio snažnu državu sa centrima u Transilvaniji.Moć Dačana slomili su Rimljani. Posle dugotrajnih ratovanja, Trajan je 106.godine konačno pokorio Dačane i njihovu teritoriju uključio u Rimsko Carstvo, učijim je okvirima ona ostala sve do 271. godine.
Izvori za dačku religiju veoma suoskudni. Herodot prvi pominje Gete i ističe da oni veruju da ne umiru, nego dapokojnici odlaze bogu Zalmoksisu ili Gebelezisu (prema novom čitanju Nebelizis).Svake pete godine šalju glasnika da Zalmoksisu prenese njihove molbe, i to na tajnačin što ga bacaju u vis i dočekuju na koplja. Ako koplja probodu glasnika i onodmah izdahne, verovalo se da im bog ukazuje milost, a ako se to ne dogodi,smatraju da je za glasnika odabrana pogrešna ličnost pa biraju drugoga. Čini seda su Geti poštovali Zalmoksisa kao veliko božanstvo zemlje, na šta ukazujupredanja o njegovom podzemnom stanu (v.Zalmoksis).
O ostalim božanstvima dačkogpanteona nema pouzdanih podataka. Na osnovu arheoloških nalaza pretpostavlja sedaje poštovana jedna boginja, slična Hestiji, i bog koji po svojim funkcijamanalikuje na Aresa, odnosno Marsa. Pod uticajem Tračana prihvaćen je i kultboginjeBendide (v. to ime pod Tračka religija). Naosnovu natpisa i figuralnih predstava iz rimske epohe može se zaključiti da jeizvestan broj dačkih božanstava i heroja u to vreme poštovan pod imenom LiberPatera, Herkula Inviktusa, Silvana ili Dijane Melifike. Zavetni reljefi pokazujuda je posebno bio popularan mistični kult takozvanih Podunavskih konjanika. Tajkult je posvedočen olovnim, kamenim ili keramičkim ikonama, na kojima je usredištu prikazana boginja, sa jednim ili, češće, dva konjanika, koji gaze ljudskufiguru ili ribu. Na osnovu pratećih ikonografskih detalja (žrtvovanje ovna,ritualna gozba, poprsja Sola i Lune) može se zaključiti da je kult Podunavskih konjanika nastao pod jakim uticajem mitraizma, odnosno Dioskura i Kabira.Predstave na skupocenim predmetima nađenim u kneževskim grobovima iz V-III v. pre n. e. verovatno imaju religiozan sadržaj. Na paragnatidama šlemagetskog tipa iz Adžiđola (Rumunija) prikazan je bradati konjanik sa kopljem upodignutoj desnici, dok su na knemidama predstavljene dve zmije: jedna koja sepribližava konjaniku i jedna koja se ustremljuje na neku pticu. Ispod konjanikaprikazan je muškarac na prestolu sa ritonom u jednoj i orlom u drugoj ruci. Tepredstave upućuju na kult herosa, posebno na herosa na konju. Na šlemu iz Kocofaneštija (Rumunija) predstavljena je scena žrtvovanja. Muškarac u oklopu iogrtaču, sa šiljatom kapom na glavi, verovatno sveštenik, mačem ubija ovna. Naritonu iz Poroina predstavljene su u središtu dve ljudske figure na prestolu,verovatno božanski par, a pokraj njih - po jedna figura u gestu adoracije.
Iz pisanih izvora je poznato daje u vreme stvaranja dačke države sveštenička kasta uživala najveći ugled.Vrhovni sveštenik Dekajneos (Dikineus) bio je uz Bojrebistu neka vrsta kralja,jer je smatran duhovnim učiteljem i vođom Dačana. NJegova moć je bila tako velikada je on zapovedao ne samo ljudima iz nižih staleža već i kraljevima. Sveštenstvoje svakako imalo značajnu ulogu i kasnije, na šta ukazuju dobro organizovanasvetilišta koja su otkrivena u različitim delovima Dakije. Najveće inajcelovitije istraženo je svetilište u Sarmisegetuzi, glavnom gradu iprestonici Dakije. To svetilište zauzima veliki ograđeni prostor, a sastoji seod nekoliko pravougaonih i kružnih konstrukcija. Najveća kružna konstrukcija,prečnika 9,40 m, sastoji se od prstena položenih andezitskih blokova koje prateandezitski stubovi i od dva unutrašnja prstena od drvenih stubaca, jednogkružnog i jednog potkovičastog. Na osnovu rasporeda i broja tih elemenatapretpostavlja se da je to svetilište odraz svojevrsnog dačkog kalendara, u komeje godina podeljena na 12 meseci sa po 30 dana, a svaki mesec na pet perioda odpo šest dana. I za ostala dva kružna svetilišta koja su otkrivena u Rumuniji uFetele Albe i u Pecica misli se da su formirana na osnovu određenihastronomskih posmatranja u koja je bio upućen vrhovni sveštenik. Pravougaonasvetilišta sastoje se od tri do šest redova kamenih baza za drvene ili kamenestubove ili stupce, najčešće od po 5 do 15. Jedinstven kultni spomenik je oltaru vidu stilizovanog Sunčevog diska, koji je konstruisan od zrakastoraspoređenih andezitskih ploča, a čiji prečnik iznosi 7 metara. Disk je podeljenna 10 segmenata koji predstavljaju Sunčeve zrake, a svaki od njih se završavajednim malim četvorougaonim udubljenjem čija funkcija nije dovoljno jasna. Na tomoltaru nađen je sloj pepela sa kostima svinje i keramičkim fragmentima, očiglednospaljenih žrtava. Na oltaru su primećeni i uski kanali kojima su se tečne žrtveslivale u kameno korito, skriveno ispod zemlje. Pretpostavlja se da su tu boguSunca prinošene na žrtvu razne životinje, a možda i ljudi.
O sahranjivanju i kultu mrtvih kodDačana može se suditi pretežno na osnovu arheoloških nalaza. Sa njihovihteritorija već od početka IImilenijuma pre n. e. poznat je veliki broj nekropola sa grobovima, kakospaljenih tako i inhumiranih pokojnika. Luksuzni predmeti koji su stavljani uzpokojnika, počev od sredine I milenijuma pre n. e. pokazuju da se od tog vremena utvrđuje verovanje damrtvi odlaze u jedan predeo gde će večno živeti i uživati u svakom zadovoljstvu.Mada se u oblicima grobova i načinu sahranjivanja uočavaju i uticaji helenističkei keltske latenske kulture, ipak je lokalna tradicija najizrazitija, a ogledase posebno u grobovima plemenske aristokratije. U jednom takvom grobu uAdžidolu, ispod velikog tumula načinjene su dve prostorije, i to veća u kojoj jeu drvenom kovčegu sahranjen muškarac i manja u kojoj je sahranjena žena. Pokrajnjih, u ograđenom prostoru, nađeni su skeleti tri konja sa celokupnom opremom.Pokraj pokojnika stavljeno je njegovo oružje sa ceremonijalnim šlemom i knemidamaod srebra, dekorisanim zlatom, kao i skupocene srebrne vaze ukrašenefantastičnim životinjama. Žena koja je prilikom sahrane muškarca ubijena, kao itri pomenuta konja, verovatno je pokojnikova supruga ili robinja. Ovom grobu jesličan i prinčevski grob iz Krajove, u kome su takođe nađeni mnogi predmeti,posebno delovi konjske opreme, bogato ukrašeni glavama bika, lava ili pantera.
Bibliografija
O religiji Dako-Geta još nije napisana opšta studija; jedino se raspolažedelima koja se odnose na vrhovno božanstvo Geta, na Zalmoksisa, vidi: M.Eliade, Zalmox, the VanishingGod: Comparative Studies in the Religion and Folklore of Daciaand Eastern Europe (Chicago, 1972). O dačkimbogovima i svetilištima vidi: H. Daicoviciu, "Dakische Gottheiten undHeiligtumer" u katalogu izložbe DieDaker (Mainz/Rhein, 1980).
Odrednica iz Leksikona religija i mitova drevne Evrope, sastavili Aleksandrina Cermanović-Kuzmanović i Dragoslav Srejović,Savremena administracija, Beograd, 1992.
Dačka religija podrazumeva religijska shvatanja, kultove i rituale populacije koja jekrajem I milenijuma pre n. e.naseljavala teritoriju od severnog dela Panonske nizije do donjeg Dunava. Tapopulacija, koju su grčki pisci nazivali Getima, a rimski - Dačanima, uključujese u veliku porodicu indoevropskih naroda. Proces formiranja Dako-Geta i njihovereligije započinje već početkom II milenijuma pre n. e., ali se oni jasno sagledavaju tek u poslednjimvekovima stare ere, posebno kad je Bojrebista (vladao od 82. do 44. g. pre n.e.) ujedinio dačka plemena i stvorio snažnu državu sa centrima u Transilvaniji.Moć Dačana slomili su Rimljani. Posle dugotrajnih ratovanja, Trajan je 106.godine konačno pokorio Dačane i njihovu teritoriju uključio u Rimsko Carstvo, učijim je okvirima ona ostala sve do 271. godine.
Izvori za dačku religiju veoma suoskudni. Herodot prvi pominje Gete i ističe da oni veruju da ne umiru, nego dapokojnici odlaze bogu Zalmoksisu ili Gebelezisu (prema novom čitanju Nebelizis).Svake pete godine šalju glasnika da Zalmoksisu prenese njihove molbe, i to na tajnačin što ga bacaju u vis i dočekuju na koplja. Ako koplja probodu glasnika i onodmah izdahne, verovalo se da im bog ukazuje milost, a ako se to ne dogodi,smatraju da je za glasnika odabrana pogrešna ličnost pa biraju drugoga. Čini seda su Geti poštovali Zalmoksisa kao veliko božanstvo zemlje, na šta ukazujupredanja o njegovom podzemnom stanu (v.Zalmoksis).
O ostalim božanstvima dačkogpanteona nema pouzdanih podataka. Na osnovu arheoloških nalaza pretpostavlja sedaje poštovana jedna boginja, slična Hestiji, i bog koji po svojim funkcijamanalikuje na Aresa, odnosno Marsa. Pod uticajem Tračana prihvaćen je i kultboginjeBendide (v. to ime pod Tračka religija). Naosnovu natpisa i figuralnih predstava iz rimske epohe može se zaključiti da jeizvestan broj dačkih božanstava i heroja u to vreme poštovan pod imenom LiberPatera, Herkula Inviktusa, Silvana ili Dijane Melifike. Zavetni reljefi pokazujuda je posebno bio popularan mistični kult takozvanih Podunavskih konjanika. Tajkult je posvedočen olovnim, kamenim ili keramičkim ikonama, na kojima je usredištu prikazana boginja, sa jednim ili, češće, dva konjanika, koji gaze ljudskufiguru ili ribu. Na osnovu pratećih ikonografskih detalja (žrtvovanje ovna,ritualna gozba, poprsja Sola i Lune) može se zaključiti da je kult Podunavskih konjanika nastao pod jakim uticajem mitraizma, odnosno Dioskura i Kabira.Predstave na skupocenim predmetima nađenim u kneževskim grobovima iz V-III v. pre n. e. verovatno imaju religiozan sadržaj. Na paragnatidama šlemagetskog tipa iz Adžiđola (Rumunija) prikazan je bradati konjanik sa kopljem upodignutoj desnici, dok su na knemidama predstavljene dve zmije: jedna koja sepribližava konjaniku i jedna koja se ustremljuje na neku pticu. Ispod konjanikaprikazan je muškarac na prestolu sa ritonom u jednoj i orlom u drugoj ruci. Tepredstave upućuju na kult herosa, posebno na herosa na konju. Na šlemu iz Kocofaneštija (Rumunija) predstavljena je scena žrtvovanja. Muškarac u oklopu iogrtaču, sa šiljatom kapom na glavi, verovatno sveštenik, mačem ubija ovna. Naritonu iz Poroina predstavljene su u središtu dve ljudske figure na prestolu,verovatno božanski par, a pokraj njih - po jedna figura u gestu adoracije.
Iz pisanih izvora je poznato daje u vreme stvaranja dačke države sveštenička kasta uživala najveći ugled.Vrhovni sveštenik Dekajneos (Dikineus) bio je uz Bojrebistu neka vrsta kralja,jer je smatran duhovnim učiteljem i vođom Dačana. NJegova moć je bila tako velikada je on zapovedao ne samo ljudima iz nižih staleža već i kraljevima. Sveštenstvoje svakako imalo značajnu ulogu i kasnije, na šta ukazuju dobro organizovanasvetilišta koja su otkrivena u različitim delovima Dakije. Najveće inajcelovitije istraženo je svetilište u Sarmisegetuzi, glavnom gradu iprestonici Dakije. To svetilište zauzima veliki ograđeni prostor, a sastoji seod nekoliko pravougaonih i kružnih konstrukcija. Najveća kružna konstrukcija,prečnika 9,40 m, sastoji se od prstena položenih andezitskih blokova koje prateandezitski stubovi i od dva unutrašnja prstena od drvenih stubaca, jednogkružnog i jednog potkovičastog. Na osnovu rasporeda i broja tih elemenatapretpostavlja se da je to svetilište odraz svojevrsnog dačkog kalendara, u komeje godina podeljena na 12 meseci sa po 30 dana, a svaki mesec na pet perioda odpo šest dana. I za ostala dva kružna svetilišta koja su otkrivena u Rumuniji uFetele Albe i u Pecica misli se da su formirana na osnovu određenihastronomskih posmatranja u koja je bio upućen vrhovni sveštenik. Pravougaonasvetilišta sastoje se od tri do šest redova kamenih baza za drvene ili kamenestubove ili stupce, najčešće od po 5 do 15. Jedinstven kultni spomenik je oltaru vidu stilizovanog Sunčevog diska, koji je konstruisan od zrakastoraspoređenih andezitskih ploča, a čiji prečnik iznosi 7 metara. Disk je podeljenna 10 segmenata koji predstavljaju Sunčeve zrake, a svaki od njih se završavajednim malim četvorougaonim udubljenjem čija funkcija nije dovoljno jasna. Na tomoltaru nađen je sloj pepela sa kostima svinje i keramičkim fragmentima, očiglednospaljenih žrtava. Na oltaru su primećeni i uski kanali kojima su se tečne žrtveslivale u kameno korito, skriveno ispod zemlje. Pretpostavlja se da su tu boguSunca prinošene na žrtvu razne životinje, a možda i ljudi.
O sahranjivanju i kultu mrtvih kodDačana može se suditi pretežno na osnovu arheoloških nalaza. Sa njihovihteritorija već od početka IImilenijuma pre n. e. poznat je veliki broj nekropola sa grobovima, kakospaljenih tako i inhumiranih pokojnika. Luksuzni predmeti koji su stavljani uzpokojnika, počev od sredine I milenijuma pre n. e. pokazuju da se od tog vremena utvrđuje verovanje damrtvi odlaze u jedan predeo gde će večno živeti i uživati u svakom zadovoljstvu.Mada se u oblicima grobova i načinu sahranjivanja uočavaju i uticaji helenističkei keltske latenske kulture, ipak je lokalna tradicija najizrazitija, a ogledase posebno u grobovima plemenske aristokratije. U jednom takvom grobu uAdžidolu, ispod velikog tumula načinjene su dve prostorije, i to veća u kojoj jeu drvenom kovčegu sahranjen muškarac i manja u kojoj je sahranjena žena. Pokrajnjih, u ograđenom prostoru, nađeni su skeleti tri konja sa celokupnom opremom.Pokraj pokojnika stavljeno je njegovo oružje sa ceremonijalnim šlemom i knemidamaod srebra, dekorisanim zlatom, kao i skupocene srebrne vaze ukrašenefantastičnim životinjama. Žena koja je prilikom sahrane muškarca ubijena, kao itri pomenuta konja, verovatno je pokojnikova supruga ili robinja. Ovom grobu jesličan i prinčevski grob iz Krajove, u kome su takođe nađeni mnogi predmeti,posebno delovi konjske opreme, bogato ukrašeni glavama bika, lava ili pantera.
Bibliografija
O religiji Dako-Geta još nije napisana opšta studija; jedino se raspolažedelima koja se odnose na vrhovno božanstvo Geta, na Zalmoksisa, vidi: M.Eliade, Zalmox, the VanishingGod: Comparative Studies in the Religion and Folklore of Daciaand Eastern Europe (Chicago, 1972). O dačkimbogovima i svetilištima vidi: H. Daicoviciu, "Dakische Gottheiten undHeiligtumer" u katalogu izložbe DieDaker (Mainz/Rhein, 1980).
RSS Feed